 Ek VI
TİP IV DENEYİ
KIVILCIM ATEŞLEMELİ MOTORLU ARAÇLARDAN ÇIKAN BUHARLAŞMA EMİSYONLARININ BELİRLENMESİ
1-GİRİŞ
Bu Ek, Ek I’in madde 5.3.4’ine göre Tip IV deneyine ait işlemi açıklar.
Bu işlem, pozitif ateşlemeli motorlu araçların yakıt sistemlerinden buharlaşma yoluyla kaçan hidrokarbonların kayıplarını tespit etmek için uygulanan yöntemi açıklar.
2- DENEYİN AÇIKLAMASI
Buharlaşma emisyon deneyi, ( Şekil VI.1) günlük sıcaklık değişimlerinin, aracın park etmesi ve şehir içi kullanımı esnasında yayılan hidrokarbon buharlaşma emisyonlarını tespit etmek için tasarımlanmıştır. Deney üç aşamadan oluşur:
Deney hazırlığını ihtiva eden şehir içi (Kısım Bir) ve şehir dışı (Kısım İki) çevrimi,
Hot soak kayıplarının tespiti,
Diurnal kayıplarının tespiti.
Hot soak ve diurnal kayıplardan yayılan hidrokarbonların kütle emisyonları, toplam deney sonucunu elde etmek üzere ilave edilir.
3- ARAÇ VE YAKIT
3.1 Araç
3.1.1 Araç uygun mekanik şartlarda olmalı ve deneyden önce en az 3000 km sürülmüş olmalıdır. Bu süre zarfında buharlaşma emisyon kontrol sistemi bağlanmış ve çalışmış olmalı, karbon tutma kabı (kapları) (canister(s)) (yakıt buharı tutucusu ) normal olmayan temizleme veya normal olmayan yüklemeye maruz bırakılmadan normal kullanıma tabi tutulmalıdır.
3.2 Yakıt
3.2. 1- Bu Yönetmeliğin Ek IX’unda belirtildiği şekilde uygun referans yakıt kullanılmalıdır.
4- BUHARLAŞMA DENEYİ İÇİN DENEY DONANIMI
4.1 Şasi dinamometresi
Şasi dinamometresi, Ek III’ün şartlarını sağlamalıdır.
4.2- Buharlaşma emisyon ölçme kabini
Buharlaşma emisyonu ölçme kabini, deneye tabi tutulan aracı içine alabilecek büyüklükte gaz sızdırmaz dikdörtgen biçimli bir ölçüm odası olmalıdır. Araca tüm yanlardan ulaşılabilmeli ve kabin gaz sızdırmaz hale getirildiğinde İlave 1’e uygun olarak gaz kaçağı olmamalıdır. Kapalı alanın iç yüzeyi hidrokarbon geçirmez olmalı ve hidrokarbonlara karşı tepki göstermemelidir. Sıcaklık şartlandırma sistemi, deney süresince zaman sıcaklık profiline karşılık gelen kabin içi hava sıcaklığını izleyebilecek yeterlikte ve deney süresi boyunca ±1 K’lik ortalama toleransa sahip olmalıdır.
Kumanda sistemi, arzu edilen uzun vade ortam sıcaklık profili ile ilgili olarak asgari sınırı aşmaya, aramaya ve değişkenliğe sahip olan düzgün sıcaklık sağlayacak şekilde ayarlanmalıdır. İç yüzey sıcaklıkları, diurnal testi süresince herhangi bir anda 278 K (5 °C)’den az ve 320 K (55 ²C) ‘den fazla olmamalıdır. Duvar tasarımı sıcaklığın iyi yayılmasını sağlayacak şekilde olmalıdır. İç yüzey sıcaklıkları, hot soak testi süresince 293 K (20 ²C)’den aşağıda, ya da 325 K (52 ²C)’nin üstünde olmamalıdır.
Kabin sıcaklık değişmelerinden kaynaklanan hacim değişikliklerini düzenlemek üzere değişken hacimli veya sabit hacimli kabin kullanılabilir.
4.2. 1- Değişken hacimli kabin
Değişken hacimli kabin, kabindeki hava kütlesinin sıcaklık değişimlerinin etkisi ile genişler ve büzülür. Kabin içi hacim değişikliğini düzenleyen hareketli paneller veya körüklerdir ki burada kabin içindeki gaz geçirmez torba veya torbalar iç basınç değişikliklerine göre dışarıdan alınan hava ile genişler veya büzülür. Hacim ayarı ile ilgili herhangi bir tasarım belirlenen sıcaklık aralığı boyunca İlave 1’de belirtildiği gibi kabinin güvenilirliğini korumalıdır.
Hacim ayarı ile ilgili herhangi bir yöntem ± 5 hPa’ı geçmeyecek şekilde kabin iç basıncı ile atmosfer basıncı farkını sınırlandırmalıdır.
Kabin, sabitlenmiş hacme göre tespit edilebilmelidir. Değişken hacimli kabin, deney esnasındaki sıcaklık ve ortam basınç değişimlerine göre nominal hacminden ± %7’lik bir değişikliği ayarlayabilme özelliğinde olmalıdır (İlave 1 madde 2.1.1’e bakınız).
4.2.2- Sabit hacimli kabin
Sabit hacimli kabin, sabit kabin hacmini muhafaza eden rijit panellerle yapılmalı ve aşağıdaki özellikleri sağlamalıdır.
4.2.2.1- Kabin, deney süresince kabinden düşük ve sabit debide hava çeken çıkış ile donatılmalıdır. Giriş akışı, çıkan
hava ile giren ortam havasını dengelemek için düzenleme havası sağlayabilir. Giriş havası, sabit hidrokarbon seviyesi elde edebilmek için aktif karbonla filtre ile edilmelidir. Hacim ayarlama ile ilgili her yöntem, kabin iç basıncı ile barometrik basınç arasındaki fark basıncı 0 ile -5 hPa arasında muhafaza edebilmelidir.
4.2.2.2- Teçhizat, hidrokarbon kütlesini giriş ve çıkışta 0,01 gram çözünürlükle ölçme özelliğinde olmalıdır. Torba numune alma sistemi, kabinden çekilen ve kabine alınan havanın orantılı örneğini toplamak için kullanılabilir. Alternatif olarak, giriş ve çıkış akışları hat üzerinde FID analizörü kullanılarak sürekli olarak analiz edilmeli ve kütle hidrokarbon taşınmasının sürekli kaydını sağlamak için akış ölçümleri ile bütünleştirilmelidir.
4.3- Analitik sistemler
4.3.1- Hidrokarbon analizörü
4.3.1.1- Kabin havası, alev iyonizasyon detektörü (FID) tipinde bir hidrokarbon detektörü kullanılarak izlenmelidir.
Numune gaz, kabin duvarının orta noktasından veya tavandan alınmalı ve tercihen karıştırma fanının akış yönünün aşağısında kalacak bir noktadan kabin içine geri verilmelidir.
4.3.1.2- Hidrokarbon analizörü, 1,5 saniyeden daha az olan son okumanın %90’a kadar tepki süresine sahip olmalıdır. Kararlılığı, bütün çalışma aralıkları için 15 dakikalık süre üzerinde sıfırda ve tam skalanın %80 ± %20’sinde tam skalanın %2’sinden daha iyi olmalıdır.
4.3.1.3- Bir standart sapma olarak ifade edilen analizörün tekrarlanabilirliği, kullanılan bütün aralıklarda, sıfırda ve tam skalanın %80 ± %20’sinde tam skala sapmasının %1’inden daha iyi olmalıdır.
4.3.1.4- Analizörün çalışma aralıkları, ölçme, kalibrasyon ve sızıntı kontrol etme işleminde en iyi çözünürlüğü verecek şekilde seçilmelidir.
4.3.2- Hidrokarbon analizörü veri kayıt sistemi
4.3.2.1- Hidrokarbon analizörüne elektriklsel sinyal çıkışını dakikada en az bir defa kaydedebilecek şerit kart kaydedici veya diğer veri kayıt sistemi bağlanmalıdır. Kayıt sistemi, en az kaydedilen sinyale eşdeğer çalışma karakteristiklerine sahip olmalı ve sonuçların sürekli kaydını sağlamalıdır. Kayıt, hot soak ve diurnal emisyon deneyinin başlangıç ve sonunu göstermelidir (her bir deneyin başlama ve tamamlanması arasında geçen süre boyunca numune alma sürelerinin başlangıcı ve sonu dahil).
Başlama
Yakıt tahliyesi ve tekrar doldurulması
Yakıt sıcaklığı:283 K’den 287 K’e kadar (10oC-14oC)
Anma depo kapasitesinin % 40 % 2’si
Ortam sıcaklığı: 293 K’den 303 K’e kadar (20oC- 30oC)
Azami 1 saat
Sınır değeri noktasına kadar Canister yükü
(benzin)
2 gr. sınır değeri noktasına kadar Bütan/azot yüklemesi
Sınır değeri noktasına kadar
Canister (Yakıt buharı tutucusu yükü) (bütan)
(bütan)
Yakıt tahliyesi ve tekrar doldurulması
Yakıt sıcaklığı:291 K + 8 K (18oC+8oC)
Anma depo kapasitesinin % 40 % 2’si
Ortam sıcaklığı: 293 K’den 303 K’e kadar (20oC- 30oC)
2 gram sınır değeri noktasına kadar tekrarlanan günlük ısı oluşumları
Tstart = 293 K (20oC)
T = 15 K
Azami 1 saat
Ön şartlandırma sürüşü
Tip I: Bir Kısım 1 ve iki Kısım 2
Tstart = 283 K’den 303 K’e kadar (20oC- 30oC)
Azami 5 dakika
12 saatten
36 saate kadar
Ortam sıcaklığı: 293 K’den 303 K’e kadar (20oC- 30oC)
Soak
Tip I deney sürüşü
Tip I: Bir Kısım 1 ve iki Kısım 2
Tstart = 293 K’den 303 K’e kadar (20oC- 30oC)
Buharlaştırıcı sistem
Şartlandırma sürüşü
12 saatten
Azami 2 dakika
Tip I:Bölüm 1
Azami
7 dakika
Motorun kapatılmasından
itibaren azami 2 dakika
Tmin = 296 K (23oC)
Tmax = 304 K (31oC)
60 dakika 0,5 dakika
Hot soak deneyi
T = 293 K 2 K (20oC 2oC) son 6 saat
Soak
6 saatten
36 saate kadar
Tstart = 293 K (20oC)
Tmax =308K; T = 15 K
24 saat, günlük olmayan = 1saat
Diurnal deney
Son
Şekil VI.1- Buharlaşma emisyonunun tayini
3000 km’lik çalıştırma süreli (aşırı temizleme/yükleme bulunmamalı)
Doğrulanan yakıt buharı tutucusu (canister) yaşlandırması
Aracın buhar temizliği (gerekirse)
Not: 1- Buharlaşma emisyon kontrol grupları- Açıklamalı ayrıntılar
2- Egzoz borusu emisyonları Tip I deney sürüşü esnasında ölçülebilir, ancak bunlar mevzuat amaçları için kullanılmaz. Egzoz emisyon mevzuat deneyi ayrı kalır.
4.4- Yakıt Deposu (Tankı) Isıtılması (sadece benzin buharı tutma kabı (canister) yükleme seçeneği için uygulanabilir)
4.4.1- Araç deposundaki (depolarındaki) yakıt, kumanda edilebilir bir ısıtma kaynağı ile ısıtılabilir, örneğin 2000 W kapasiteli ısıtma yastığı uygundur. Isıtma sistemi, yakıtın lokal olarak aşırı ısınmasına neden olmayacak şekilde yakıt tankı çeperinin altından uygulanmalıdır. Isıtma, depodaki yakıt seviyesi üzerindeki buhara uygulanmamalıdır.
4.4.2- Depo ısıtma tertibatı, sıcaklık sensör konumu ile bu Ekin madde 5.1.1’de belirtildiği gibi, yakıtı 60 dakika içinde 289 °K (16°C)’den itibaren 14 K sıcaklıkla düzgün olarak ısıtabilmelidir. Isıtma sistemi, ısıtma işlemi esnasında yakıt sıcaklığını ±1,5 K’e kadar kontrol edebilme özelliğinde olmalıdır.
4.5- Sıcaklığın Kaydedilmesi
4.5.1- Kabin içindeki sıcaklık, iki noktaya bağlı olan ve tek ortalama değer veren sıcaklık sensörleri ile kaydedilir. Ölçme noktaları, 0,9 m ± 0,2 m yükseklikte her bir duvarın düşey merkez hattından kabin içine doğru yaklaşık 0,1 m uzatılır.
4.5.2- Yakıt deposunun (depolarının) sıcaklığı, yakıt buharı tutucusu yük seçeneğinin kullanımı durumunda (bu Ek madde 5.1.5), bu Ekin madde 5.1.1’deki gibi yakıt deposu içine yerleştirilen sıcaklık sensörleri ile ölçülür.
4.5.3- Sıcaklıklar, buharlaşma emisyonlarının ölçümü süresince dakikada en az bir defalık bir sıklıkta veri toplama sistemine kaydedilmeli veya girilmelidir.
4.5.4- Sıcaklık kaydetme sisteminin doğruluğu ± 1 K içinde olmalı ve sıcaklık ± 0,4 K’e kadar çözünürlüğe sahip olmalıdır.
4.5.5- Veri toplama veya işleme sistemi ±15 saniyeye kadar çözünürlüğe sahip olmalıdır.
4.6- Basıncın Kaydedilmesi
4.6.1- Buharlaşma emisyonları ölçümü süresince, deney alanı içindeki atmosfer basıncı ile kabin iç basıncı arasındaki ∆p farkı, dakikada en az bir defalık sıklıkta veri toplama sistemine kaydedilmeli veya girilmelidir.
4.6.2- Basınç kaydetme sisteminin doğruluğu ± 2 hPa içinde olmalı ve basınç ± 0,2 hPa’ya kadar çözünürlüğe sahip olmalıdır.
4.6.3- Veri toplama veya işleme sistemi ±15 saniyeye kadar çözünürlüğe sahip olmalıdır.
4.7- Fanlar
4.7.1- SHED’in (yakıt buharlarının sızdırmaz kabinde tespit edilmesi (Sealed Housing For Evaporation Determination)) kapısı (kapıları) açıkken bir veya birden fazla fan veya üfleyicinin kullanılmasıyla, kabin içindeki hidrokarbon seviyesini ortam hidrokarbon seviyesine düşürebilmelidir.
4.7.2- Kabin içinde 0,1 m3/s’den 0,5 m3/s kapasiteye kadar ortam havasını karıştıran muhtelif fanlar veya üfleyiciler bulunmalıdır. Ölçüm esnasında sabit kabin sıcaklığına ve hidrokarbon konsantrasyonuna erişmek mümkün olmalıdır. Kabin içindeki araç, fanlardan veya üfleyicilerden gelen direkt hava akışına maruz bırakılmamalıdır.
4.8- Gazlar
4.8.1- Aşağıdaki saf gazlar, kalibrasyon ve operasyonlar için bulunabilir olmalıdır:
- Arıtılmış sentetik hava (saflık:<1 ppm C1 eşdeğeri ≤ 1 ppm CO, ≤ 400 ppm CO2, ≤ 0,1 ppm NO); hacimce %18 ile %21 arasında oksijen muhtevası,
- Hidrokarbon analizörü yakıt gazı (Hidrojen %40 ± %2 ve 1 ppm’den az hidrokarbon eşdeğeri C1 ile dengelenmiş Helyum, 400 ppm’den az CO2),
- Asgari % 99,5 saflıkta Propan (C3H8),
- Asgari % 98 saflıkta Bütan (C4H10),
- Asgari % 98 saflıkta Azot (N2).
4.8.2- Propan (C3H8) ve arıtılmış sentetik hava karışımlarını ihtiva eden kalibrasyon ve deney (span) gazları mevcut olmalıdır. Kalibrasyon gazının gerçek konsantrasyonları, sertifikalandırılan) değerin ± %2’si içinde olmalıdır. Gaz bölücü (gas divider) kullanıldığında elde edilen seyreltilmiş gazların doğruluğu, gerçek değerin ± %2’si içinde olmalıdır. İlave 1’de belirtilen konsantrasyonlar, gaz bölücüde seyreltici gaz olarak sentetik hava kullanılarak da elde edilebilir.
4.9- İlave Donanım
4.9.1- Deney alanındaki mutlak nem, ± %5 içinde olacak şekilde ölçülebilmelidir.
5- DENEY İŞLEMİ
5.1-Deneyin Hazırlanması
5.1.1- Deneyden önce araç mekanik olarak aşağıdaki şekilde hazırlanır:
- Aracın egzoz sisteminde herhangi bir sızıntı olmamalıdır.
- Araç, deneyden önce temizlenebilmelidir.
- Yakıt buharı tutucusu (canister) yükleme seçeneğinin (bu Ekin madde 5.1.5) kullanılması durumunda, araç yakıt deposu, kapasitesinin %40’ına kadar doldurulduğunda, yakıt deposundaki yakıtın orta noktasında sıcaklığın ölçülebilmesini sağlayabilecek sıcaklık sensörü ile donatılmalıdır.
- Yakıt deposunun tam tahliyesini sağlamak için ilave bağlantı elemanları, adaptörler takılabilir. Bu amaç için deponun iskeletini değiştirmek gerekmez.
- İmalatçı, sadece aracın yakıt sisteminden gelen buharlaşma ile hidrokarbonların kaybını göz önünde bulundurmak için bir deney yöntemi önerebilir.
5.1.2- Araç, ortam sıcaklığı 293 K ile 303 K (20 °C ile 30 °C) arasında olan deney alanına alınır.
5.1.3- Yakıt buharı tutucusunun yaşlandırılması doğrulanmalıdır. Bu, asgari 3000 km boyunca doldurulduğunu göstermek suretiyle yapılabilir. Bu gösterim verilmez ise, aşağıdaki işlem kullanılır. Çoklu yakıt buharı tutuculu sistemlerde, her bir yakıt buharı tutucusu ayrı olarak işlemden geçirilmelidir.
5.1.3.1- Yakıt buharı tutucusu araçtan çıkartılır. Bu aşamada, yakıt sistemi parçalarına ve sistem güvenilirliğine zarar vermemek için özel dikkat gösterilmelidir.
5.1.3.2- Yakıt buharı tutucusunun ağırlığı kontrol edilmelidir.
5.1.3.3- Yakıt buharı tutucusu, %40 hacmine kadar referans yakıtla doldurulan muhtemelen harici bir yakıt tankına (tanklarına) bağlanır.
5.1.3.4- Yakıt deposu içindeki sıcaklık, 283 K (10 °C) ile 287 K (14 °C) arasında olmalıdır.
5.1.3.5- (Harici) yakıt deposu, 288 K’den 318 K’e (15 °C’den 45 °C’ye) kadar ısıtılır (her 9 dakikada 1 °C artırılır).
5.1.3.6- Yakıt buharı tutucusu , sıcaklık 318 K’e (45 °C’ye) ulaşmadan önce sınır değeri noktasına (breakthrough) erişirse, sıcaklık kaynağı kapatılmalıdır. Sonra yakıt buharı tutucusu tartılır. Yakıt buharı tutucusu 318 K’e (45 °C) kadar ısıtma esnasında sınır değer noktasına ulaşmazsa, işlem bu Ekin madde 5.1.1.3’den itibaren, sınır değer noktası oluşana kadar tekrarlanmalıdır.
5.1.3.7- Sınır değeri noktası, bu Ekin madde 5.1.5 ve madde 5.1.6’da belirtildiği gibi veya başka bir numune alma ve sınır değeri noktasında yakıt buharı tutucusundaki hidrokarbon emisyonunu belirleme yeteneğine sahip analitik düzeneğinin kullanılmasıyla kontrol edilebilir.
5.1.3.8- Yakıt buharı tutucusu, 300 temel hacim değişimine ulaşıncaya kadar dakikada 25 litre ± 5 litre emisyon laboratuvar havası ile temizlenmelidir.
5.1.3.9- Yakıt buhar tutucusunun ağırlığı kontrol edilmelidir.
5.1.3.10- Bu Ekin madde 5.1.3.4’den madde 5.1.3.9’a kadar olan işlemler dokuz defa tekrarlanmalıdır. Üç yaşlandırma çevriminden az olmamak kaydıyla, bu çevrimden ve son çevrimden sonra yakıt buharı tutucusunun ağırlığı kararlı hale gelmiş ise, deney sona erdirilir.
5.1.3.11- Yakıt buhar tutucusu tekrar bağlanır ve araç normal çalışma şartına göre muhafaza edilir.
5.1.4- Bu Ekin madde 5.1.5 ve madde 5.1.6’da belirtilen yöntemlerden biri, yakıt buhar tutucusunun şartlandırılması için kullanılmalıdır. Çoklu yakıt buharı tutuculu araçlarda her yakıt buhar tutucusu ayrı olarak şartlandırılmalıdır.
5.1.4.1- Yakıt buharı tutucusunun emisyonları, sınır değeri noktasını tespit etmek için ölçülür.
Burada sınır değer noktası, yayılan hidrokarbonların toplam miktarının 2 grama eşit olduğu nokta olarak tarif edilir.
5.1.4.2- Sınır değer noktası, sırasıyla bu Ekin madde 5.1.5 ve madde 5.1.6’da belirtilen buharlaşma emisyonu kabini kullanılarak doğrulanabilir. Alternatif olarak, sınır değer noktası aracın yakıt buharı tutucusunun akış yönüne bağlanan yardımcı bir yakıt buharı tutucusu kullanılarak tespit edilebilir. Yardımcı yakıt buharı tutucusu yüklemeden önce kuru hava ile iyice temizlenmelidir.
5.1.4.3- Ölçme kabini, kararlı bir ortam havası (background) elde edilene kadar deneyden hemen önce birkaç dakika içinde temizlenmelidir. Kabin havası karıştırma fanı (fanları) bu sırada çalıştırılmalıdır.
Hidrokarbon analizörü sıfırlanmalı ve deneyden hemen önce deney gazı hazırlanmalıdır.
5.1.5- Sınır değer noktasına göre tekrarlanan sıcaklık oluşumları ile yakıt buharı tutucusu yüklemesi
5.1.5.1- Aracın (araçların) yakıt deposu (depoları) yakıt deposu tahliyesi kullanılarak boşaltılır. Bu, araçta bulunan buharlaşma kontrol cihazlarına normal olmayan temizleme ve normal olmayan yükleme olmayacak şekilde yapılmalıdır. Bunu elde etmek için normal olarak yakıt kapağının çıkartılması yeterlidir.
5.1.5.2- Yakıt deposu (depoları), 283 K ile 287 K (10 °C ile 14 °C) arasındaki bir sıcaklıkta deponun normal hacminin %40 ± %2’sine kadar deney yakıtı ile tekrar doldurulur. Aracın yakıt kapağı (kapakları) bu noktada takılmalıdır.
5.1.5.3- Yakıtın tekrar doldurulmasından itibaren bir saat içinde araç buharlaşma emisyonu kabinine motor kapalı iken yerleştirilmelidir. Yakıt deposu sıcaklık sensörü sıcaklık kayıt sistemine bağlanır. Isı kaynağı, yakıt deposuna göre uygun olarak yerleştirilmeli ve sıcaklık kumandasına bağlanmalıdır. Isı kaynağı, bu Ekin madde 4.4’de belirtilmiştir. Birden fazla yakıt deposu takılı olan araçlarda, bütün depolar aşağıda belirtildiği gibi aynı şekilde ısıtılmalıdır. Depoların sıcaklıkları ± 1,5 K içinde aynı olmalıdır.
5.1.5.4- Yakıt, 293 K (20 °C) ± 1 K’lik başlangıç diurnal sıcaklığına kadar suni olarak ısıtılabilir.
5.1.5.5- Yakıt sıcaklığı en az 292 K (19 °C)’e ulaştığında, hemen aşağıdaki tedbirler alınmalıdır: Temizleme üfleyicisi kapatılmalı; kabin kapıları kapatılarak sızdırmaz hale getirilmeli ve kabinde hidrokarbon seviyesinin ölçümüne başlanmalıdır.
5.1.5.6- Yakıt deposundaki yakıt sıcaklığı 293 K (20 °C)’e ulaştığında, 15 K’lik doğrusal ısınma başlar. Yakıt öyle ısıtılmalıdır ki, ısıtma esnasında yakıtın sıcaklığı aşağıda verilen fonksiyona uygun olarak ± 1,5 K içinde kalmalıdır. Isınma oluşumunun geçen süresi ve sıcaklık yükselmesi kaydedilir.
Tr = To + 0,2333 x t
Burada;
Tr : İstenilen sıcaklık (K),
To : Başlangıç sıcaklığı (K),
t : Dakika cinsinden depo sıcaklık oluşumunun başlangıç zamanı
5.1.5.7- Sınır değer noktası oluşur oluşmaz veya yakıt sıcaklığı 308 K (35 °C)’e ulaştığında (hangisi önce olursa), ısı kaynağı kapatılır, kabin kapılarının sızdırmazlığı kaldırılır ve kapılar açılır, araç yakıt deposu kapakları çıkartılır. Yakıt sıcaklığı 308 K (35 °C)’e ulaşıncaya kadar sınır değer noktası meydana gelmemiş ise, ısı kaynağı araçtan çıkartılır, araç buharlaşma emisyonu kabininden çıkartılır ve bu Ekin madde 5.1.7’de ana hatları verilen işlemin tamamı sınır değer noktası meydana gelene kadar tekrar edilir.
5.1.6- Sınır değer noktasına bütan yüklemesi
5.1.6.1- Eğer kabin, sınır değer noktasının tespitinde kullanılacaksa (bu Ekin madde 5.1.4.2’ye bakınız), araç buharlaşma emisyon kabinine motor kapalı halde yerleştirilmelidir.
5.1.6.2- Yakıt buharı tutucusu, yükleme işlemi için hazırlanmalıdır. Eğer yükleme işlemi yakıt buharı tutucusunun mevcut yerinde yüklemeye izin vermiyorsa ve ancak çıkarılmasıyla yapılabilecekse yakıt buharı tutucusu araçtan çıkarılmamalıdır. Bu aşamada, yakıt sistemi parçalarına ve sistem güvenilirliğini zarar vermemek için özel dikkat gösterilmelidir.
5.1.6.3- Yakıt buharı tutucusu, hacimce %50 bütan ve %50 azot karışımından oluşan saatte 40 gramlık debideki bütan ile yüklenmelidir.
5.1.6.4- Yakıt buharı tutucusu sınır değeri noktasına erişir erişmez, buhar kaynağı kapatılmalıdır.
5.1.6.5- Yakıt buhar tutucusu araca tekrar bağlanmalı ve araç normal çalışma durumuna göre muhafaza edilmelidir.
5.1.7-Yakıt boşaltma ve tekrar doldurma
5.1.7.1- Aracın yakıt deposu (depoları) yakıt depo tahliyesi kullanılarak boşaltılır. Bu, araçta bulunan buharlaşma kontrol cihazlarına normal olmayan temizleme ve normal olmayan yükleme olmayacak şekilde yapılmalıdır. Yakıt kapağının çıkarılması bunu sağlamak için normal olarak yeterlidir.
5.1.7.2- Yakıt deposu (depoları), 291 K ± 8 K (18 °C ± 8 °C) arasındaki bir sıcaklıkta deponun normal hacım kapasitesinin % 40 ± % 2’sine kadar deney yakıtı ile tekrar doldurulur. Aracın yakıt kapağı (kapakları) bu noktada takılmalıdır.
5.2- Ön şartlandırma sürüşü
5.2.1- Bu Ekin madde 5.1.5 veya madde 5.1.6’ya uygun olarak yakıt buharı tutucusunun yüklenmesinin tamamlanmasından itibaren bir saat içinde, araç şasi dinamometresi üzerine yerleştirilir ve Ek III’te belirtildiği şekilde Tip I deneyine ait bir kez Bölüm Bir ve iki kez Bölüm İki çevrimlerinde sürülür. Bu çalışma sırasında egzoz emisyonları numunesi alınmaz.
5.3- Soak
5.3.1- Bu Ekin madde 5.2.1’de belirtilen ön şartlandırma işleminin tamamlanmasını takiben beş dakika içerisinde motor kaputu tamamen kapatılmalı ve araç şasi dinamometresinden ayrılarak soak alanında bekletilmelidir. Araç, en az 12 saat; en fazla 36 saat park edilir. Bu süre sonunda motor yağı ve motor soğutma suyu sıcaklıkları ortam sıcaklığına veya bu sıcaklığın ± 3 K içinde ulaşmalıdır.
5.4- Dinamometre deneyi
5.4.1- Soak bekletme süresinin sonuçlanmasından sonra araç, Ek III’de belirtildiği şekilde komple Tip I deneyinden geçirilir (soğuk çalıştırma şehir içi ve şehir dışı deneyi). Sonra motor durdurulur. Bu çalışma sırasında egzoz emisyonları numunesi alınabilir ancak sonuçlar egzoz emisyonu tip onayı amacıyla kullanılmamalıdır.
5.4.2- Bu Ekin madde 5.4.1’de belirtilen Tip I deneyi sürüşünün tamamlanmasını müteakiben iki dakika içinde araç, Tip I deneyinin bir şehir içi deney çevrimini (sıcak çalıştırma) oluşturan ilave şartlandırma çevrimi ile sürülür. Sonra motor tekrar kapatılır. Bu çalışma sırasında egzoz emisyonları numunesi almaya gerek yoktur.
5.5- Hot Soak buharlaşma emisyon deneyi
5.5.1-Şartlandırma sürüşünün tamamlanmasından önce ölçme odası kararlı bir hidrokarbon ortam seviyesi elde edilinceye kadar birkaç dakika süreyle temizlenmelidir. Kabin karıştırma fanı(fanları) da bu sırada açık olmalıdır.
5.5.2-Hidrokarbon analizörü deneyden hemen önce sıfırlanmalı ve deney gazı ile kalibre edilerek hazır hale getirilmelidir.
5.5.3- Şartlandırma sürüşünün sonunda, motor kaputu tamamen kapatılmalı ve araç ile deney standı arasındaki bütün bağlantılar ayrılmalıdır. Sonra araç gaz pedalına asgari basılarak ölçme odasına doğru sürülür. Motor, aracın herhangi bir kısmı ölçme kabinine girmeden önce durdurulmalıdır. Motor durdurulduğu an, buharlaşma emisyonu ölçme bilgi kayıt sistemine kaydedilir ve sıcaklık kayıt işlemi başlatılır. Halihazırda açık değil ise, aracın pencereleri ve bagaj bölümleri bu aşamada açılmalıdır.
5.5.4-Araç, ölçme kabini içerisine motoru durdurulmuş olarak itilmeli veya hareket ettirilmelidir.
5.5.5- Motorun durdurulmasından itibaren iki dakika içinde ve şartlandırma sürüşünün tamamlanmasından itibaren yedi dakika içinde kabin kapıları kapatılarak oda sızdırmaz hale getirilir.
5.5.6- Oda sızdırmaz hale getirildiğinde, (60 ± 0,5) dakikalık hot soak periyodu başlar. Hidrokarbon konsantrasyonu, sıcaklık ve atmosfer basıncı, hot soak deneyi için CHC,i, Pi ve Ti’nin ilk okumalarını elde etmek için ölçülür. Bu değerler, bu Ekin madde 6’daki buharlaşma emisyonu hesaplamasında kullanılır. Ortam SHED sıcaklığı T, 60 dakikalık hot soak süresi boyunca 296 K’den az ve 304 K’den fazla olmamalıdır.
5.5.7-Hidrokarbon analizörü, (60 ± 0,5) dakikalık deney süresinin sonundan hemen önce sıfırlanır ve deney gazı ile kalibre edilir.
5.5.8- (60 ± 0,5) dakikalık deney süresinin sonunda, odadaki hidrokarbon konsantrasyonu ölçülmelidir. Sıcaklık ve atmosfer basıncı da ölçülür. Bunlar, bu Ekin madde 6’daki hesaplamalar için kullanılan hot soak deneyinin CHC,f, Pf ve TF son okumalarıdır.
5.6- Soak
5.6.1- Deney aracı motoru çalıştırılmadan soak alanına itilmeli veya hareket ettirilmeli ve 6 saatten az ve 36 saatten fazla olmamak üzere hot soak deneyinin sonu ile diurnal deneyinin başlangıcı arasındaki sürede bekletilmelidir. Bu sürenin en az 6 saati için araç 293 K ± 2 K (20 °C ± 2 °C) sıcaklıkta bekletilmelidir.
5.7- Diurnal Deneyi
5.7.1- Araç, İlave 2’de belirtilen sıcaklık profiline göre herhangi bir anda azami ±2 K’lik sapmayı geçmeyecek şekilde bir ortam sıcaklığı çevrimine maruz bırakılmalıdır. Profilden ortalama sıcaklık sapması, mutlak değeri hesaplanan her bir ölçüm değeri için 1 K’i aşmamalıdır. Ortam sıcaklığı en az her dakikada bir ölçülmelidir. Sıcaklık çevrimi, bu Ekin madde 5.7.6’da belirtildiği şekilde, tbaşlama = 0 olduğu anda başlar.
5.7.2- Ölçme kabini, kararlı bir ortam havası elde edilene kadar deneyden hemen önce bir kaç dakika içinde temizlenmelidir. Oda karıştırma fanı (fanları) da bu sırada açılmalıdır.
5.7.3- Deney aracı, motoru çalıştırılmadan, pencereleri ve bagaj bölümü açık bir şekilde ölçme odasına hareket ettirilmelidir. Karıştırma fanı (fanları), deney aracının yakıt deposunun altından asgari 8 km/h.lik hava sirkülasyonunu temin edecek şekilde ayarlanmalıdır.
5.7.4- Hidrokarbon analizörü deneyden hemen önce sıfırlanmalı ve deney gazı ile kalibre edilmelidir.
5.7.5- Kabin kapıları kapatılmalı ve sızdırmaz hale getirilmelidir.
5.7.6-Kapıların kapatılmasından ve sızdırmaz hale getirilmesinden sonra 10 dakika içinde hidrokarbon konsantrasyonu, sıcaklık ve atmosfer basıncı diurnal deneyi için CHC,i , Pf ve Tf’nin başlangıç değerleri olmak üzere ölçülür. Bu, tbaşlama= 0 olduğu zamandır.
5.7.7- Hidrokarbon analizörü deneyin bitmesinden hemen önce sıfırlanmalı ve deney gazı ile kalibre edilmelidir.
5.7.8- Bu Ekin madde 5.7.6’da belirtildiği şekilde, emisyon numunesi alma süresinin sonu, ilk numune almanın başlangıcından 24 saat ± 6 dakika sonra gerçekleşir. Geçen zaman kaydedilir. Hidrokarbon konsantrasyonu, sıcaklık ve atmosfer basıncı diurnal deneyinin bu Ekin madde 6’da belirtilen hesaplamaları için CHC,i , Pf ve Tf ‘nin son değerlerini vermek üzere ölçülür. Bu, buharlaşma emisyon deney işlemini tamamlar.
6- HESAPLAMA
6.1- Bu Ekin madde 5’de belirtilen buharlaşma emisyon deneyleri, hot soak ve diurnal deneylerinden çıkan hidrokarbon emisyonlarının hesaplanmasını sağlar. Bu safhaların her birinden oluşan buhar kayıpları, kabindeki başlangıç ve son hidrokarbon konsantrasyonları, sıcaklıklar ve basınçlar net kabin hacmi ile birlikte kullanılarak hesaplanır.
Bu hesaplama için aşağıdaki formül kullanılır:
Burada;
MHC = Gram cinsinden hidrokarbon kütlesi,
MHC,out = Diurnal emisyon deneyi için sabit hacimli kabinlerde, kabinden çıkan hidrokarbon kütlesi (gram),
MHC,i = Diurnal emisyon deneyi için sabit hacimli kabinlerde, kabine giren hidrokarbon kütlesi (gram),
CHC = Kabin içinde ölçülen hidrokarbon konsantrasyonu (ppm (hacim) C1 eşdeğeri),
V = Pencereleri ve bagaj bölümü açıkken, aracın hacmi için düzeltilmiş metre küp cinsinden net kabin
hacmidir. Aracın hacmi belirlenmemişse, 1,42 m3’lük hacim çıkartılır.
T = Ortam oda sıcaklığı, K,
P = Atmosfer basıncı, kPa,
H/C = Hidrojenin Karbona oranı,
k = 1,2 . (12 + H / C)
Burada;
i :İlk okuma,
f :Son okuma,
H/C :Diurnal deney kayıpları için 2.33 olarak alınır,
H/C :Hot soak kayıpları için 2.20 olarak alınır.
6.2- Toplam deney sonuçları
Aracın toplam hidrokarbon kütle emisyonu aşağıda belirtildiği şekilde alınır:
Mtoplam= MDI + MHS
Burada;
Mtoplam: Aracın toplam hidrokarbon kütle emisyonları (gram)
MDI : Diurnal deneyi için hidrokarbon kütle emisyonu (gram)
MHS : Hot soak için hidrokarbon kütle emisyonu (gram).
7- İMALATIN UYGUNLUĞU
7.1-İmalat hattı sonu rutin deneyi için onay sahibi aşağıdaki özellikleri karşılayan örnek araçlarla uygunluğu gösterebilir.
7.2- Sızdırmazlık Deneyi
7.2.1- Emisyon kontrol sisteminden atmosfere çıkış havalandırma delikleri yalıtılmalıdır.
7.2.2- (370 ± 10) mm’lik H2O basıncı yakıt sistemine uygulanmalıdır.
7.2.3- Basınç kaynağından yakıt sistemini ayırmadan önce basıncın kararlı hale gelmesi sağlanmalıdır.
7.2.4- Yakıt sisteminin izolasyonunu takiben, basınç beş dakika içerisinde 50 mm’lik H2O’dan daha fazla düşmemelidir.
7.3- Havalandırma Deneyi
7.3.1- Emisyon kontrol sisteminden atmosfere çıkış havalandırma delikleri yalıtılmalıdır.
7.3.2- (370 ± 10) mm’lik H2O basıncı yakıt sistemine uygulanmalıdır.
7.3.3-Basınç kaynağından yakıt sitemini ayırmadan önce basıncın kararlı hale gelmesi sağlanmalıdır.
7.3.4-Emisyon kontrol sistemlerinden atmosfere açılan çıkış delikleri imalat şartlarındaki eski haline getirilmelidir.
7.3.5-Yakıt sisteminin basıncı 30 saniyeden daha az olmamak kaydıyla iki dakika içinde 100 mm’lik H2O altına düşmelidir.
7.3.6-İmalatçının isteği doğrultusunda, havalandırmanın çalışma kapasitesi eşdeğer alternatif bir işlemle de gösterilebilir. Özel işlem, tip onayı işlemi esnasında imalatçı tarafından teknik servise gösterilmelidir.
7.4-Temizleme Deneyi
7.4.1-Dakikada 1,0 litre hava akış hızını tespit edebilecek donamım hava temizleme girişine bağlanmalı ve temizleme sisteminde ihmal edilebilir etkiye sahip olan yeterli büyüklükteki bir basınç kabı, temizleme girişindeki valf anahtarı vasıtasıyla veya bir başka şekilde bağlanmalıdır.
7.4.2-İmalatçı, yetkili mercinin kabul etmesi halinde kendi seçeceği bir akış ölçeri kullanabilir.
7.4.3- Araç, temizleme çalışmasını sınırlayabilen temizleme sisteminin herhangi bir tasarım özelliğini gösterebilecek ve durumları not edebilecek şekilde çalıştırılmalıdır.
7.4.4-Motor bu Ekin madde 7.4.3’de belirtilen sınırlar içinde çalışırken, hava akışı aşağıdakilerden biri ile tespit edilmelidir:
7.4.4.1- Bu Ekin madde 7.4.1’de gösterilen cihaz devreye sokulduğunda, havanın 1,0 litrelik hacminin bir dakika içinde buharlaşma emisyon kontrol sistemine aktığını gösteren bir seviyeye atmosferik basınçtan düşümü gözlemeli veya
7.4.4.2-Bir alternatif akış ölçme cihazı kullanılırsa, her dakika için 1,0 litreden az olmayan bir okuma tespit edilebilir olmalıdır.
7.4.4.3- İmalatçının isteği doğrultusunda, alternatif deney işlemi teknik servise sunulmuş ve tip onayı işlemi esnasında teknik servis tarafından kabul edilmişse, kullanılabilir.
7.5-Tip onayı veren yetkili mercii, herhangi bir zamanda imalat kontrol yöntemlerinin her bir üretim birimine
uygulanabilirliğini doğrulayabilir.
7.5.1-Denetçi serilerden yeterli büyüklükte bir numune almalıdır.
7.5.2-Denetçi, Ek I’in madde 7.1.4’ünü veya madde 7.1.5’ini uygulayarak bu araçları deneye tabi tutabilir.
7.5.3- Ek I’in madde 7.1.5’ine uygun olarak, araç deney sonuçları Ek I’in madde 5.3.4.2’sinin mutabık kalınan sınırlar dışına çıkarsa, imalatçı Ek I’in madde 7.1.4’ünde belirtilen onay işlemlerinin uygulanmasını isteyebilir.
7.5.3.1-Araçlar, Ek I’in madde 7.1.4’ündeki özelliklere uymazsa ve bu tür bir iş imalatçının araç montajında ve muayene işlemlerinde belgelendirilmemiş ise, imalatçının bu araçlarda ayar, tamir veya değişiklik yapmasına müsaade edilmemelidir.
7.5.3.2-İmalatçı, bu Ekin madde 7.5.3.1’de belirtilen şekilde kendi faaliyetlerinden dolayı, buharlaşma emisyon
karakteristiklerinin değişmesinin muhtemel olduğu bir araç için bir tek deneyin yeniden yapılmasını isteyebilir.
7.6- Bu Ekin madde 7.5.in özellikleri sağlanmıyorsa, yetkili mercii mümkün olduğunca kısa bir süre imalatın uygunluğunu yeniden tesis etmek üzere gerekli bütün tedbirlerin alınmasını sağlamalıdır. |
